19. Yüzyılın sonlarına doğru Osmanlı İmparatorluğu ve Avrupa ülkeleri arasında ticari ve diplomatik ilişkilerde bir çok gelişmeler yaşanıyordu; Sultan Abdülmecid döneminde 1856 tarihli Portekiz ülkesi ile imzalanan "dostluk, ikamet ve ticaret anlaşması" bunlardan biridir.
Diğer taraftan 1800'lü yıllardan sonra ülkesinde büyük bir işçi açığı oluşan Brezilya imparatoru 2. Don Pedro bu açığı kapatmak için başka ülkelerden ülkesine göç akışını hızlandırmak istemektedir; bu dönemde Brezilya başta Portekiz olmak üzere Avrupa ülkeleri ile arasında bir çok anlaşma imzalanmıştır! İşte bu sebepler neticesinde 1858 tarihinde Brezilya hükümet yetkililer'nin Londrada bulunan Buyukelciliği aracılığı ile talepte bulunmasından kısa bir süre sonra Osmanlı imparatorluğu ve Brezilya imparatorluğu arasındaki ilk etkileşim olan "dostluk, ikamet ve ticaret anlaşması" karşılıklı imza altına alınmıştır. Anlaşmanın eklerinde "Brezilya hükümeti Osmanlı imparatorluğu topraklarından gelen göçmenleri kabul edip onlara uygun şartlar tanıyacaktır" konusuda yer alıyordu.
Asıl hikayemiz burdan sonra başlıyor,
Kaptan-ı Derya Ateş Mehmet Paşa zamanında deniz kuvvetlerinde imam olan aslen bağdatlı Abdurrahman Efendinin 1865 yılında kaleme aldığı “Tesliyetü’l Garib” eserinin 1871 yılında Antepli Mehmet Şerif tarafından Türkçeye çevrilerek “Brezilya Seyahatnamesi” adıyla anılan belgelerde "1865 Eylül ayında İstanbul’dan yola çıkan Bursa ve Izmir adlı iki savaş gemisi'nin aylar sonra Brezilya ülkesi Rio de Janeiro şehrinin Paraty limanı açıklarına demirlemesi " anlatılmaktadır. Bir kısım tarihçilere göre söz konusu Osmanlı gemileri Basraya doğru gitmek için yola çıkmışlar ancak Cebelitarık boğazını geçtikten sonra okyanus içinde kaybolarak farklı yöne gitmelerinden dolayı Brezilyaya ulaşmışlar densede başka tarihçilere göre 1858 tarihinde yapılan anlaşmanın sonrasında bu gemiler Osmanlı imparatorluğu tarafından direk Brezilyaya gönderilmiştir.
Söz konusu seyahatnamede "Brezilya halkının yoğun ilgisi ile karşılaşır bu uzak diyarlardan gelen Osmanlı gemileri; Rio de Janeiro şehrinin ozamanlar Brezilya imparatorluğu başkenti olmasından dolayı bizzat Brezilya imparatoru da gemileri ziyaret eder, gemilerden selamlama için top atışları yapılır, sahilde meşaleler yakılır" cümleleride yer almaktadır. Hatta bahsedilği üzere "Abdurrahman Efendi'nin ülke içinde yaptığı kısa seyehatlerde burda yaşayan Müslümanlar ile tanışmış, ibadetlerini yerine getirirken hatalı olduklarını gördüğü icin Osmanlı gemileri geri dönmesine rağmen Abdurrahman Efendi bir süre daha Brezilya'da kalmıştır."
1869 tarihinden sonra Sultan Abdülaziz ve Abdülhamit Han dönemlerinde Osmanlı imparatorluğu sınırlarında bulunan Lübnan, Mısır, Suriye, Yunanistan v.b. bir çok bölgeden göçmenler Portekizce hazırlanmış Osmanlı imparatorluğu Kimlik belgelerinide yanlarına alarak bu uzun yolculuğa çıkarlar ve Brezilyaya yerleşirler; "TURCOS" olarak adlandırılırlar.
Günümüzde soylarında bağlar incelendiginde yeni nesil ile birlikte Brezilya'da 15 milyondan fazla TURCOS yaşamaktadır.
Umut EKER - 15.03.2022
Foto 1 : Lerc Archives
Foto 2 : Roberto Khatlab